Pozornie zarówno uregulowane w prawie polskim ,,wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy”, przyznawane przez polskie sądy pracownikom w oparciu o przepisy Kodeksu pracy, jak i funkcjonujące w prawie Republiki Indii ,,zaległe wynagrodzenie” (eng. back wages ) zasądzane przez tamtejsze sądy w oparciu o Industrial Disputes Act, 1947 mają na celu zrekompensowanie osobom przywróconym do pracy u dotychczasowego pracodawcy strat finansowych, które osoby te poniosły w związku z wadliwym zakończeniem przez pracodawcę zatrudnienia. Szczegółowa analiza obu instytucji prawnych nasuwa jednak wniosek, że ratio legis każdej z nich, a w konsekwencji rola, jaką pełnią one w praktyce, jest różna.

Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przyznawane pracownikom w oparciu o art. 47 k.p. w opinii Sądu Najwyższego oznacza odszkodowanie za utratę zarobków spowodowaną wadliwym rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę.[1] Jest ono przyznawane pracownikom, którzy w wyniku orzeczenia sądowego zostali przywróceni do pracy na uprzednio zajmowanym stanowisku u pozwanego pracodawcy i podjęli przerwane zatrudnienie. Wysokość wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy wynika z wyżej cytowanego przepisu prawa. Jako ,,pozostawanie bez pracy” rozumieć należy jednak wyłącznie niezatrudnienie u pozwanego pracodawcy. Pracownik może pracować u innego pracodawcy lub uzyskiwać korzyści majątkowe z innych umów, co nie ma jednakże wpływu na jego prawo do wynagrodzenia za pozostawanie bez pracy u pozwanego pracodawcy. [2]

Już powyższa charakterystyka zdaje się podważać wyłącznie odszkodowawczy charakter wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Przede wszystkim pracownik w celu jego uzyskania nie musi udowadniać, że poniósł szkodę, w tym finansową, z tytułu wadliwego zakończenia stosunku pracy. Może on go dochodzić nawet w przypadku, gdy w okresie pomiędzy zakończeniem stosunku pracy, a jego ponownym podjęciem w wyniku przywrócenia do pracy wykonywał pracę zarobkową i uzyskiwał z niej dochód wyższy niż uprzednio. Powyższe zdaje się dowodzić, że w rzeczywistości ,,wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy” pełni funkcję represyjno-prewencyjną[3].

Nieco inny charakter zdaje się mieć zaległe wynagrodzenie przyznawane przez sądy w Republice Indii w oparciu o art. 11A Industrial Disputes Act, 1947. Przede wszystkim jest to jeden ze środków prawnych, który może zostać przyznany pracownikowi w drodze dyskrecjonalnej decyzji sądowej. Ponadto zasadą jest, że pracownik jest uprawniony do domagania się zaległego wynagrodzenia wyłącznie w przypadku, gdy po wadliwym zakończeniu przez pracodawcę stosunku pracy nie podjął żadnej innej pracy zarobkowej, w tym nie świadczył jej jako samozatrudniony. [4]W przypadku, gdy pracownik w wyniku podjęcia nowego zatrudnienia uzyskuje dochód, który jest niższy niż w dotychczasowej pracy, zaległe wynagrodzenie przyznane mu przez sąd ulegnie odpowiedniemu pomniejszeniu. Kwestia ustalenia ciężaru dowodu w postępowaniu w przedmiocie przyznania zaległego wynagrodzenia była przedmiotem licznych dyskusji orzeczniczych.[5] Najnowsze orzecznictwo sądowe przesądza o tym, że, jakkolwiek pracownik domagający się przed sądem wypłaty zaległego wynagrodzenia jest zobowiązany złożyć oświadczenie o tym, że nie podjął się pracy zarobkowej, to ciężar udowodnienia tego, że jest inaczej, leży po stronie pracodawcy.[6] Dodatkowo, w przypadku, gdy sąd uzna, że zasądzenie zaległego wynagrodzenia byłoby karą nieproporcjonalną do wagi dokonanego naruszenia, jest uprawniony nie zasądzać go w pełnej wysokości.[7]

Powyższy, jakkolwiek bardzo ogólny, opis środka ochrony praw pracownika w postaci przyznania zaległego wynagrodzenia, pozwala postawić tezę o tym, że jego zasadniczą funkcją nie jest penalizacja działań pracodawcy, a kompensacja pracownikowi szkody finansowej poniesionej w skutek braku dochodu w okresie pomiędzy wadliwym zakończeniem przez pracodawcę łączącego go z tym pracownikiem stosunku pracy a przywróceniem pracownika do pracy. Pracodawca, co do zasady, poprzez wykazanie, że pracownik świadczył pracę zarobkową na zbliżonych warunkach finansowych z tym, że na rzecz innego podmiotu, może skutecznie zwolnić się z obowiązku wypłaty zaległego wynagrodzenia.

Powyższa analiza nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, które z rozwiązań prawnych – oferowane przez prawo polskie, czy przez prawo Republiki Indii – lepiej odzwierciedla zasadę sprawiedliwości społecznej. Polskie ustawodawstwo stawia pracowników na pozycji uprzywilejowanej, skutecznie chroniąc interes osób, które zmuszone są toczyć długotrwałą i czasochłonną batalię sądową z byłym pracodawcą w obronie swych praw. Z drugiej strony warto zadać sobie pytanie, czy przyznanie pracownikowi, który odniósł niekiedy znaczną korzyść finansową z tytułu zmiany pracodawcy, w każdym przypadku dodatkowo wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy nie prowadzi niekiedy do nieuzasadnionego i nadmiernego uprzywilejowania pracownika kosztem pracodawcy.

Wpis przygotowała:Urszula Wójcik,Kancelaria GIDE

Zapraszamy do dyskusji!!!



[1] M.in. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 5 lipca 2011 r., I PK 24/11

[2] Szerzej: K. Jaśkowski [w:] E. Maniewska, K. Jaśkowski, Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy, LEX/el. 2022, art. 47.

[3] Tak też m.in. M. Kozak-Maśnicka, Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy w razie rozwiązania umowy o pracę, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 05/2021

[4] Zob: orzeczenie w sprawie HINDUSTAN TIN WORKS PVT. LTD. vs EMPkoYEES OF HINDUSTAN TIN WORKS PVT. LTD., https://vlex.in/vid/appeal-civil-656-of-852343391

[5] Na ten temat: https://indiacorplaw.in/2022/03/shifting-sands-determining-the-onus-of-proof-for-gainful-employment.html

[6] Zob: orzeczenie w sprawie Allahabad Bank and Others vs. Avtar Bhushan Bhartiya https://www.indianconstitution.in/2022/04/allahabad-bank-ors-vs-avtar-bhushan.html

[7] Zob: orzeczenie w sprawie Deepali Gundu Surwase Vs Kranti Junior Adhyapak Mahavidyalaya (D. Ed.) and Ors.., https://vlex.in/vid/deepali-gundu-surwase-vs-546030414